کتاب ابله اثر فیودور داستایوسکی

معرفی

کتاب «ابله» نوشته‌ی نویسنده‌ی مشهور روسی «فیودور داستایوسکی» و ترجمه‌ی مترجم‌ نام‌آشنای معاصر «سروش حبیبی» است. این رمان شرح‌حال سفر یکی از نوادگان خاندان سلطنتی در روسیه را روایت می‌کند که پس از سال‌ها زندگی در سوئیس تصمیم می‌گیرد برای دیدار با یکی از شاهزادگان روسی به روسیه بازگردد. این شاهزاده که دچار بیماری افسردگی و بی‌اعتمادی شدید به اطرافیان خود است، در طول سفر خود با افرادی مرموز همسفر می‌شود که دست‌مایه‌ی اتفاقات این رمان قرار می‌گیرد. سادگی‌ای در وجود او غلیان می‌کند که بیش از هر چیز در چشم دیگران از او یک ابله ساخته است! بسیاری ابله را بزرگ‌ترین شاهکار داستایوسکی می‌دانند. عصیان‌نگری، تداخلات روحی و روانی، خشم، اضطراب‌های درونی و… از ویژگی‌های مشترک شخصیت‌های رمان‌های او‌ هستند. فیلم‌ساز مشهور ژاپنی، «اکیراکوروساوا»، در سال ۱۹۵۶ با استفاده از مضمون ابله داستایوسکی فیلمی ساخته است. «جنایات و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «قمارباز»، «جن‌زدگان» و… دیگر آثار برجسته‌ی این نویسنده و مترجم مشهور قرن نوزدهم هستند. انتشارات «چشمه» این رمان کلاسیک را منتشر کرده و در اختیار علاقه‌مندان ادبیات جهان قرار داده است.

ابله: شاهکاری دیگر از داستایفسکی

پرنس «لئون میشکین»، آخرین بازمانده‌ی خاندان بزرگ ولی ورشکسته‌ی میشکین پس از گذراندن دوران درمانش در سوئیس، به روسیه بازمی‌گردد. او در این سفر، با «روگوژین» همراه است؛ جوانی گرم و بااراده که داستان عشقش به زنی زیبارو به نام «ناستازیا فیلیپونیا» را برای پرنس بازگو می‌کند. پرنس میشکین در وطن، با آخرین بانوی بازمانده‌ی میشکین‌ها، «الیزابت» که همسر ژنرال «اپانتچین» است و سه دختر به نام‌های «الکزاندرا»، «آدلائید» و «آگلایا» دارد، ملاقات می‌کند و پس از چندی ارثیه‌ی خوبی به او می‌رسد. دو مثلث عشقی در این رمان وجود دارد که سرانجام هر دو ناکام می‌مانند. از یک طرف پرنس، ناستازیا و آگلایا و در طرف دیگر، پرنس، ناستازیا و روگوژین. پرنس در هر دو مثلث درگیر است؛ اما پس از فرازونشیب بسیار، هر دوی آن‌ها از هم می‌پاشند. پرنس و روگوژین هم در ابتدا و هم در پایان داستان با هم هستند؛ گویی سرنوشتشان به واسطه‌ی یک زن یعنی ناستازیا به‌هم گره خورده است. پرنس میشکین که ظاهرا گرفتار افسردگی روحی است، با همه‌ی خوبی‌ها و روح لطیفی که دارد، ابلهی است خسته‌کننده و عصبی‌کننده. در طول داستان رفتارهایی از او سر می‌زند که تحملش را عذاب‌آور می‌سازد. داستایفسکی به طرز استادانه‌ای در این اثر به نقد بورژوازی پرداخته است. او در این اثر نیز هم‌چون آثار دیگرش تلاش بسیاری برای طرح‌ریزی داستان کرده است. او چندین بار ابله را با طرح‌های مختلف نوشته، در شخصیت‌های داستان تجدیدنظر کرده و سرانجام به بازنویسی پرداخته است.

نویسنده‌ی تاثیرگذار

فیودور میخایلوویچ داستایفسکی (۱۸۲۱–۱۸۸۱) در شهر مسکو و در خانواده‌ای ارتدکس متولد شد. در پانزده‌سالگی امتحانات ورودی دانشکده‌ی مهندسی نظامی را در سن‌پترزبورگ با موفقیت پشت سر گذاشت و در ژانویه‌ی ۱۸۳۸ وارد دانشکده شد.  پس از اتمام تحصیل، در اداره‌ی مهندسی وزارت جنگ مشغول به کار شد. در سال ۱۸۴۴ «اوژنی گرانده» اثر «بالزاک» را ترجمه کرد و در همین سال از ارتش استعفا داد. نخستین اثر داستایفسکی به نام «بیچارگان» که خواننده‌ی ایرانی آن را به نام‌هایی چون «نگون‌بختگان» و «مردم فقیر» نیز می‌شناسد، در سال ۱۸۳۹ منتشر شد. این اثر داستایفسکی را به‌عنوان نویسنده‌ای ساختارشکن معرفی کرد و باعث شهرت او شد. رمان بعدی‌اش «همزاد» نام داشت که اثری کمتر شناخته شده است. در سال ۱۸۵۹ دو داستان «خواب عموجان» و «روستای استپانچیکو» را نوشت. با «یادداشت‌های زیرزمینی» دوران باشکوه نویسندگی داستایفسکی آغاز و توجه به زوایای روانی شخصیت‌های داستان در آثارش نمایان شد. در سال ۱۸۶۶ کتاب بعدی‌اش «جنایت و مکافات» را نوشت. این اثر، داستان بدبختی‌های مرد جوان فقیری به نام «راسکولنیکف» را روایت می‌کند که شرایط بد اقتصادی او را در موقعیتی قرار می‌دهد که  پیرزن رباخواری را بکشد. پس از آن دچار جنون می‌شود. فقر و بدبختی جامعه‌ی روسیه‌ی قرن نوزدهم و ناامیدی مطلق و فراگیر آن زمان در این رمان به‌خوبی تصویر شده است. داستایفسکی در همین سال داستان «قمارباز» را منتشر کرد. این داستان، بازتابی از حوادث پیش‌آمده برای او در سفر به آلمان بود. زندگی او در این سفر با فراز و فرود بسیاری مواجه شد. مشکلات مالی، دچارشدن به عشقی نامتعارف و قماربازی باعث شد این نویسنده دوران سختی را در آلمان بگذراند.

در فاصله‌ی سال‌های ۱۸۶۹ تا ۱۸۷۵، داستایفسکی ابله، همیشه شوهر، جن‌زدگان (تسخیرشدگان) و جوان خام را نوشت. آخرین رمان و شاهکار بی‌بدیل او در ادبیات جهان، به نام «برادران کارامازوف» با طرحی پیچیده و شخصیت‌پردازی خاص در سال‌های ۱۸۷۹ و ۱۸۸۰ نوشته شد. این رمان، داستان کینه‌ی شدید برادران کارامازوف را نسبت به پدر متمولشان در یکی از شهرهای کوچک روسیه، روایت می‌کند. بسیاری از اندیشمندان هم‌چون آلبرت اینشتین، زیگموند فروید، مارتین هایدگر، لودویگ ویتگنشتاین و پاپ بندیکت شانزدهم این اثر را تحسین کرده‌اند. برادران کارامازوف به‌‌عنوان وصیت‌نامه‌ی داستایوفسکی به ملت روس شناخته می‌شود. فیودور داستایفسکی سرانجام در اوایل فوریه‌ی سال ۱۸۸۱ در اثر خونریزی ریه درگذشت و در سن پترزبورگ به خاک سپرده شد.

تحلیل روان‌شناختی در آثار داستایفسکی

داستایفسکی از معدود نویسندگان تاریخ ادبیات جهان به‌شمار می‌آید که آثارش در رشته‌های روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه و شاخه‌های علوم انسانی بحث‌ها و منازعات قابل‌توجهی ایجاد کرده است. متخصصان و پژوهشگران اعصاب و روان، به داستایفسکی توجه خاصی نشان داده‌اند. او خود بارها از بیماری صرع‌ یاد کرده و تعدادی از قهرمان‌های رمان‌های او نیز دچار حمله‌های صرعی می‌شوند؛ مانند «استاوروگین» در فریفتگان، «اوردینف» در صاحب‌خانه، «گولیادکین» در دوگانگی و پرنس میشکین در رمان ابله. نوشته‌های داستایفسکی کمک بسیاری به فهم و شناخت حمله‌های صرعی کرده است. «جنایت و مکافات» یکی از سه شاهکار او در کنار ابله و برادران کارامازوف، پس از انتشار، همواره در دپارتمان‌های روان‌شناسی جهان به‌عنوان اثری که به‌زیبایی به توصیف حالت‌های روحی جنایتکار (آشفتگی‌ها، تب‌ها و هذیان‌های راسکلنیکف) در قبل و پس از جنایت پرداخته، موردتوجه بوده است. زیگموند فروید، پدر علم روانکاوی رمان «برادران کارامازوف» را به دلیل دربرداشتن تحلیل‌های روانکاوی بسیار تحسین کرده است. او با توجه به علاقه‌ای که به داستایفسکی داشت، در سال ۱۹۲۸ مقاله‌ای تحت‌عنوان «داستایوفسکی و پدرسالاری» منتشر کرد و در آن شخصیت او را مورد بررسی قرار داد.

فیلم سینمایی ابله

براساس رمان ابله چند فیلم سینمایی تهیه شده است. یکی از این فیلم‌ها را آکیرا کوروساوا، فیلمساز مشهور ژاپنی در سال ۱۹۵۱ ساخت. مدت‌زمان این فیلم اقتباسی بسیار طولانی از کار درآمد و تهیه‌کننده صد دقیقه از این فیلم ۲۶۵ دقیقه‌ای را بدون جلب‌نظر کوروساوا حذف کرد. کوروساوا درباره‌ی این فیلم می‌گوید: «این فیلم را مدت‌ها پیش از "راشومون" می‌خواستم بسازم. از کودکی، ادبیات روس را دوست داشتم و بخش اعظمش را خوانده‌ام، ولی از داستایفسکی بیش از بقیه خوشم می‌آید… فکر می‌کنم صادقانه‌تر از دیگران درباره‌ی وجود انسان می‌نویسد… در او چیزی هست که از انسان فراتر است، از انسان والاتر است. او به‌طرز وحشتناکی ذهنیت‌گراست، بااین‌حال آدم وقتی خواندن کتابش را تمام می‌کند، می‌فهمد که عینی‌تر از او نویسنده وجود ندارد. به‌هرحال، این حالت فراانسانی، این همدری، این حالت شبه‌خدایی… این همان چیزی است که در داستایفسکی تحسین می‌کنم و همان چیزی است که باعث می‌شود این‌قدر پرنس میشکین‌اش را دوست داشته باشم.»

درباره‌ی مترجم

سروش حبیبی (۱۳۱۲) با بیش از چهار دهه فعالیت در عرصه‌ی ترجمه‌ی آثار ادبی و ترجمه‌ی آثار نویسندگان بزرگی چون داستایفسکی، تولستوی، آنتوان چخوف، هرمان هسه و گونتر گراس، به‌عنوان مترجمی متبحر و قابل‌اعتماد در میان خوانندگان ایرانی شناخته می‌شود. او مترجمی چندزبانه است و از زبان‌های آلمانی، انگلیسی، روسی و فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کند. سروش حبیبی عقیده دارد که ترجمه همچون «پنجره‌ای است رو به باغ فرهنگ زبان و جهان باطن نویسنده‌ی اصلی». او تاکید می‌کند برای ترجمه، تنها تسلط بر زبان خارجی کافی نیست؛ بلکه مترجم باید علاوه‌بر آشنایی کامل با زبان‌های مبدا و مقصد، به فرهنگ و افکار نویسنده‌ی اصلی نیز آشنا باشد تا بتواند ترجمه‌ای قابل‌قبول ارائه بدهد. این مترجم معاصر از نخستین کسانی بود که به ترجمه‌ی ادبیات لاتین به زبان فارسی پرداخت و فارسی‌زبانان را با نویسندگانی چون آلخو پانتیه و ماریانو آزوئلاریا آشنا کرد؛ اما به این کار ادامه نداد. دلیل آن را هم تسلط نه‌چندان زیاد به اسپانیایی دانست. آثار سروش حبیبی از این قرار است: آنا کارنینا، ارباب و بنده، پدر سرگی، جنگ و صلح، داستان یک کوپن جعلی، سعادت زناشویی، سونات کرویتسر، مرگ ایوان ایلیچ از «لیو تولستوی»؛ ابله، بانوی میزبان، شب‌های روشن، شیاطین (جن‌زدگان) از «فیودور داستایوفسکی»؛ سفر به شرق، نارسیس و گلدموند، داستان دوست من، سیذارتا، گورزاد و دیگر قصه‌ها از «هرمان هسه»؛ سگ سفید و خداحافظ گری کوپر از «رومن گاری»؛ گل‌های معرفت و میلاروپا از «اریک امانوئل اشمیت»؛ مروارید، موش‌ها و آدم‌ها از «جان شتاین بک»؛ شب‌های هند، میدان ایتالیا: یک داستان مردمی در سه زمان از «آنتونیو تابوکی»؛ انفجار در کلیسای جامع، قرن روشنفکری از «آلخو کارپانتیه»؛ طبل حلبی از «گونتر گراس»، «ژرمینال» از امیل زولا و…